شهرام کرمی
نمایش «الیور توئیست» با الهام از رمان مشهور چارلز دیکنز توسط محمدرضا کوهستانی و به کارگردانی حسین پارسایی در تالار وحدت اجرا میشود و اثری با ویژگی خاص و قابل بحث است. نمایش که به شیوه تئاتر موزیکال اجرا میشود، در سبک و شیوه اجرا نوعی تئاتر جادو (Magic Theater) است. این نمایش با قابلیتهای دراماتیک خود بسیار جای بحث و تحلیل دارد که در این جا به اختصار به دو بخش آن میپردازم.
نمایشنامه
تبدیل یک رمان از داستان به نمایشنامه شاید کاری سهل و ساده تلقی شود ولی در روند آفرینشگری و خلق یک اثر مستقل کاری سخت و دشوار است. البته فارغ از خود رمان معروف چارلز دیکنز، تاثیر فیلم موزیکال «الیور» به کارگردانی کارول رید باعث شده است محمدرضا کوهستانی به عنوان دراماتورژ به روایت اصل داستان، بدون لایههای دیگر اثر اکتفا کند. در تبدیل یک اثر از یک ژانر به گونه دیگر، باید سبک و ساختار و نوع پرداخت دگرگونه شود. محمدرضا کوهستانی کار دراماتورژی یک رمان مشهور و این روند تغییر را به دوش کشیده است و نمایشنامه او اثری مستقل با زبان ساده و روان و روایت قابل باور در داستان و شخصیتپردازی است.
دیالوگهای موجز نمایشنامه نمونه بسیار خوبی از اختصار در تبدیل گفتوگوی رمان به دیالوگ است. به ظاهر این تبدیل باید کاری سهل باشد اما هنر نویسنده در درک و دریافت مضمون و معنای گفتار و روایت و داستان باعث شده زبان درست و روانی در نمایشنامه خلق شود. در تحلیل ارزش نمایشنامه و کار دراماتورژی محمدرضا کوهستانی، معرفی کاراکترها و پیش بردن داستان در دیالوگ شخصیتهای بیل سایکس و نانسی و یا دیالوگ فاگین شکل گرفته که ایجاز و اختصار در آن قابل تقدیر است. علاقه محمدرضا کوهستانی در خلق فانتزی و رویا در این نمایشنامه و بازخوانی او به ظهور رسیده و کار خوب او در خلاصه کردن و انتخاب بخشهای اصلی رمان بسیار خوب است.
اما نباید فراموش کرد که زبان موزیکال نمایشنامه یک ویژگی دیگر اثر است که فرصت محدود و دشواری را به نویسنده میدهد که در شعر و ترانههای نمایشنامه و دیالوگها نمود دارد. اشعار نمایشنامه به زبان ساده و جنبههای دراماتیک است. شعر نمایشی خاصیت خاص خود را به عنوان گفتار در نمایشنامه دارد که سادگی به عنوان قابلیت اشعار نمایشنامه باعث شده نمایش «الیور توئیست» با فانتزی خود حتی برای مخاطبان کودک و نوجوان هم قابل درک و باور باشد. این ویژگی وقتی قهرمان اثر یک کودک باشد یک ماهیت اساسی و واقعی است اما حذف خیلی از بخشهای رمان باعث شده نمایشنامه فاقد پیچیدگی معنایی شود. نمایشنامه در شکل فعلی اثری اجتماعی شده که نمیخواهد غیر از روایت یک داستان با موضوع اجتماعی و عشق و نفرت لایههای دیگری از زندگی را عیان کند و این ویژگی «تئاتر موزیکال» است. سبک و شیوهای دراماتیک که مخاطب را در معرض اثری قابل درک و باور به دور از پیچیدگی معنایی و یا فلسفهبافی قرار میدهد. آرماندو لانوچی (نویسنده و کمدین) درباره آثار چارلز دیکنز میگوید: «دیالوگهای چارلز دیکنز ریتم دارند و در عین عامیانه بودن سطحی نیستند.» این ویژگی که لانوچی به آن اشاره دارد در نگاه مستقیم محمدرضا کوهستانی به عنوان نویسنده جاری است.
نمایش «الیور توئیست» میخواهد یک داستان اجتماعی درباره سرگذشت یک کودک را که از یتیمخانه فرار میکند به زبان طنز و فانتری با لایههای پیچیده زندگی شهری که شاید نمادی از وضعیت اجتماعی از فاصله طبقات مختلف باشد تصویر کند. نمایش «الیور توئیست» در متن و اجرا از آغاز تکلیف خود را معلوم کرده و میخواهد اثری برای نمایش یک موضوع اجتماعی باشد که در آن لایههای زیادی از عشق و نفرت در بطن جامعه وجود دارد و برای این کار زبان ساده و شاعرانه و طنز و خیال و دنیای کودکی را دنبال میکند.
کارگردانی
مهمترین قابلیت و هنر حسین پارسایی در کارگردانی نمایش «الیور توئیست» فضاسازی نمایشی (Dramatic space) است. ریتم، حرکت، طراحی، نور و هیجان در کنار یک عامل اصلی با عنوان موسیقی ترکیبی چشمنواز از نمایش موزیکال «الیور توئیست» ایجاد کرده که مخاطب را در فضای نمایش غرق میکند. هماهنگی و هارمونی خاص نمایش در تلفیق حرکت، موسیقی و صحنه ایجاد شده که اتمسفر نمایش را پر از هیجان و تاثیر میکند. نمایش برای مخاطب پیچیدگی در فهم و ارتباط ندارد و دلیل آن این است که در کارگردانی نمایش تصویر و داستان قابل فهم و معرفی شخصیتها قرار است مخاطب را با فضای یک اثر شناخته شده روبرو کند. این قابلیت اقتباس و بازخوانی یک رمان معروف به نمایش هویت داده و مخاطبی که رمان را نخوانده و یا فیلم کار را ندیده است میتواند ارتباط خوب و درستی با نمایش برقرار کند.
تجربه حسین پارسایی بعد از سالها کارگردانی باعث شده که از عناصر و عوامل صحنه به درستی استفاده شود. در طراحی صحنه سهیل دانشاشراقی فضایی متحرک و متنوع و هیجانانگیز با استفاده از همه عناصر مختلف ایجاد کرده که نتیجه آن طراحی چشمنواز و رویایی است. رنگ، نور، حجم، ارتفاع، شکل و حتی دوری و نزدیکی صحنهای که میبینیم با یک هارمونی دقیق طراحی شده است. در طراحی حرکات هم نوعی سادگی و ریتم موج میزند که با وجود تعدد بازیگران و گروه حرکت نظم و هماهنگی را به رخ میکشد.
موسیقی نمایش اما در کنار طراحی صحنه در موفقیت نمایش سهم زیادی دارد. اجرای موسیقی لیونل بارت توسط گروه ارکستر در بافت و فضای نمایش چنان عجین شده که در طول اجرای نمایش شنیدن و دیدن را به یگانگی در اثری نمایشی تبدیل کرده است. بازی قابل باور بازیگران، گریم هنرمندانه، طراحی نور و صدای نمایش و طراحی لباس که هویت تاریخی نمایش را برای ما تلقی میکند باعث شده با تصاویر زیبای نمایشی و شکوه صحنه نمایش «الیور توئیست» را اثری از نوع تئاتر جادو (Magic Theater) بدانیم که در سالنهای بزرگ جهان اجرای این نوع نمایش بسیار متداول است که اقبال عمومی نشان از نیاز به این نوع نمایش را نشان میدهد.
قابلیت نمایش «الیور توئیست» آنچنان است که نیاز به این حجم از تبلیغات ندارد ولی شاید گروه نمایشی در گام اول از اجرای یک نمایش موزیکال برای گریز از تردید استقبال مخاطب به سمت این شیوه رفته است. آنچه اهمیت دارد نمایش «الیور توئیست» با قابلیتهای زیاد خود اثری قابل احترم است که مخاطب را راضی میکند. باید برای اجرای این نمایش باشکوه به گروه اجرایی تبریک گفت و حالا که اقبال عمومی در اجرای این نمایش شکل گرفته امیدوارم از این نوع آثار نمایشی باز هم اجرا شود.