نسخه چاپي
ارسال به دوستان
امروز ؛ ششم دی ماه سالروز وقوع زلزله دردناک بم است. روزی که از همان تاریخ به نام روز ملی ایمنی در برابر زلزله نام گذاری شد. ضمن آرزوی شادی روح تمامی هموطنان از دست رفته، مروری بر دغدغه ای به نام زلزله خالی از لطف نیست. اول اینکه، این یک حقیقت مبرهن است که ایران روی نوار زلزله قرارگرفته و شهر تهران هم به واسطه وجود گسل های متعدد از نقاط لرزه خیر کشور است. توجه به این واقعیت هم مهم است که در دنیا هیچ سیستمی قادر نیست به صورت قطعی و دقیق زمان وقوع زلزله را تشخیص دهد اما ذکر این نکته مهم است که با بررسی دقیق بر روی گسل ها و رصد دقیق فعل و انفعالات آن ها می توان به میزان خطر پی برد.
شهر تهران با وسعت حدود 730 کیلومتر مربع و جمعیت حدود هشت ونیم میلیون نفر و استان تهران با وسعت حدود 13.000 کیلومتر مربع و جمعیت حدود 13 میلیون نفر از نقاط جمعیتی پرتراکم محسوب می شود. تهران شامل تعداد 950.000 پارسل (قطعه) است که تعداد 200.846 پارسل آن به مساحت حدود 3 هزار و 268 هکتار در بافت فرسوده قرار گرفته که تقریباً 22 درصد از کل قطعات شهر را شامل می شود. این بافت هر سه ویژگی ریزدانگی ، نفوذ ناپذیری و ناپایداری را تواماً دارد و اگر صرفاً شاخصه ناپایداری را ملاک قرار دهیم مساحت این بافت ها به 14 هزار و 792 هکتار افزایش می یابد که 43 درصد شهر تهران را شامل خواهد شد. توزیع بافت فرسوده نیز در شهر همگون نیست به طوری که هفت منطقه تهران شامل مناطق 12،11،10،15،14،7و17 مساحتی بالغ به 2 هزار و 350 هکتار معادل 72 درصد بافت فرسوده را در خود جای داده اند. بیشترین مساحت بافت فرسوده در بین مناطق در منطقه 12 با 593 هکتار و بیشترین درصد فرسودگی در بین مناطق در منطقه 10 با 52.3 درصد فرسودگی است.
این آمار زنگ خطری است که باید تمامی مدیران مسئول را نسبت به این رویداد طبیعی حساس تر کند . البته در این میان ارتقاء سطح اطلاعات عمومی و فرهنگ رفتاری مردم در مواجهه به این واقعیت نیز سهم مهمی در کاهش آثار و پیامدهای مخرب زلزله خواهد داشت .
خوشبختانه بیش از دو دهه است که با تنظیم مقررات ملی ساختمان و الزامی شدن استاندارد 2 هزار و 800 (آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله) سعی شده ساختمان ها را از لحاظ تاب آوری آماده این رخداد کرد. براساس این استاندارد (آیین نامه 2800 ساختمان) ساختمان ها در چهار گروه تقسیم بندی شده اند.
گروه 1: «ساختمان های با اهمیت خیلی زیاد» که استفاده از آن ها در نجات و امداد موثر است .(ساختمان ها و تاسیساتی که خرابی آن ها موجب انتشار گسترده مواد سمی و مضر در کوتاه مدت و دراز مدت برای محیط زیست می شود)
گروه 2: «ساختمان های با اهمیت زیاد» که خرابی آن ها موجب تلفات زیاد می شود مانند مدارس، مساجد و ...
گروه 3: «ساختمان های با اهمیت متوسط» نظیر ساختمان های اداری و تجاری
گروه4: «ساختمان های با اهمیت کم» که با خسارت نسبتاً کم ارزیابی می شوند مانند انبارهای کشاورزی، ساختمان های موقت که مدت بهره برداری ازآن ها کم تر از 2 سال است.
در صورت دقت در طراحی مطابق مباحث دهم مقررات ملی ساختمان (طرح رابطه ی ساختمان های فولادی) نهم (طرح و اجرای ساختمان های بتن آرمه) ششم (بارهای وارده بر ساختمان ) می توان به ساکنین شریف شهر این اطمینان را دارد که جامعه طراحان و مجریان ساختمان جهت روز بحران چاره اندیشی کنند.
آنچه که نگرانی ها را تشدید می کند نبود توجه طراحان به ساختمان های با سازه های متوسط و کوچک است که بیش از 95 درصد از ساختمان های در حال ساخت را به خود اختصاص می دهد.
با مطالعه و بازدید میدانی از هزار و 300 ساختمان در حال ساخت ار ابتدای سال جاری تاکنون توسط اداره کل معماری و ساختان متاسفانه مشاهده شد:
1- بسیاری از سازه های فولادی کوچک و متوسط شهری ضوابط مبحث دهم را رعایت نمی کنند.
2- بیش از 60 درصد ساختمان های فولادی فارغ از اشتباهات طراحی، مشکلات اجرایی دارند. (مانند جوش)
3- برای پروژه های بتنی خاموت ها که اساسی ترین نقش را در زلزله این می کنند خم های خاموت ها اغلب مطابق ضوابط نیست.
4- تقریباً هیچ یک از پروژه های بازدید شده ضوابط مربوط به تیغه ها و اتصال نازک کاری با سازه را رعایت نکرده اند.
برابر بند 1-3-1 آیین نامه طراحی ساختمان ها در برابر زلزله (استاندارد 2800) باید از احداث ساختمان رو یا مجاور گسل های غیر فعال که احتمال به وجود آمدن شکستگی در سطح زمین دارد اجتناب کرد و در موارد خاص علاوه بر رعایت ضوابط آئین نامه تمهیدات فنی ویژه باید منظور شود.
هم چنین به منظور ارتقاء کیفیت ساخت و ساز و افزایش ضریب تاب آوری ساختمان ها باید اقداماتی انجام داد که می توان به مواردی اشاره کرد:
1- توجه جدی به نوسازی بافت های فرسوده، مشارکت مردمی و تجمیع قطعات ریزدانه همچنین استفاده از تکنولوژی های جدید جهت سبک سازی، ارزان سازی و افزایش سرعت و اجراء
2- قطع دست افراد فاقد صلاحیت در فرآیند ساخت و ساز و استفاده از خدمات مهندسان با تجربه و کاردان فنی در پروژه های ساخت و ساز شهری
3- لزوم و اجباری کردن استفاده از مصالح استاندارد و حرکت به سمت صنعتی سازی ساختمان
4- اجرایی نمودن بیمه کیفیت ساختمان برابر( بند 15-1-7 مقررات ملی ساختمان )
5- صدور دفترچه اطلاعات ساختمان ( شناسنامه فنی و ملکی)
6- جلوگیری از تولید ساختمان های با کیفیت نازل با تشدید بازرسی ها با اعمال مواد 34 و 35 قانون نظام مهندسی ساختمان و تبصره 1 و تبصره 7 ماده صد
7- رعایت اصول و قواعد در طراحی، محاسبه، اجرا، بهره برداری و نگهداری ساختمان به منظور اطمینان از ایمنی بهداشت، بهره دهی مناسب، آسایش و صرفه اقتصادی براساس شیوه نامه ماده 33 قانون نظام مهندسی
در یک جمله ؛ در شرایطی که طراحی ، اجرا و نگهداری از یک پروژه به عهده یک گروه فنی و مهندسی قرار بگیرید می توانیم رعایت نکات فوق را انتظار داشت.
در پایان باید به این نکته اشاره کرد که زلزله اخیر همان میزان که نباید در بین گروه های مختلف از مردم شهر موجی از نگرانی و اضطراب ایجاد کند نباید ما را نسبت به خطری که در کمین است بی تفاوت کند. همچنین باید با فرهنگ سازی مناسب توجه خریداران را از تجملات ساختمان دور کرده و به سمت استحکام وپایدار سازی معطوف سازد.
باید با آموزش مناسب ساکنین محترم شهر رفتار صحیح در هنگام وقوع زلزله و مواجهه با آن و پس از آن را ترویج کرد و مسئولین محترم نیز ضمن تجهیز شهر به سیستم های نوین تشخیص و آخرین تکنولوژی موجود روز، مدیریت بحران در حین و بعد از وقوع را ( به خصوص با رعایت سلسله مراتب فرماندهی و اطاعت پذیری از یک مدیر واحد) تمرین کنند .
