نسخه چاپي
ارسال به دوستان
فریده عنایتی در گزارشی در باب کودکان می‌نویسد محله دروازه غار و شوش در
کنار مولوی، جوادیه، پاسگاه نعمت آباد، شهرک ولی عصر، یافت آباد، حاشیه
اتوبان آزادگان و ناصر خسرو بیشترین نقاط داخل شهر تهران هستند که کودکان
کار را در خود جای داده اند. مثلا با بررسی پیمایشی و تحقیقی در محله
دروازه غار متوجه می شوید در بسیاری از خانه ها، تامین بخشی از هزینه های
زندگی برعهده کودکان است. حتی تحقیق و بررسی دیده بان در این محله نشان می
دهد تعدادی از این خانواده ها ( برخی از آن ها معتاد هستند) کودکان خود را
با دریافت حقوق های ماهیانه (100 تا 150 هزار تومان) برای فروش اجناس مختلف
مانند گل، آدامس و فال و... در اختیار افرادی قرار می دهند که «صاحب کار»
کودکان در سطح شهر محسوب می شوند. این « صاحب کاران» وسایل را دراختیار
کودکان قرار می دهند و نقطه ای را که کودکان باید در شهر مستقر شدند را
مششخص می کنند و در طول روز به آن ها سر می زنند. همچنین صحبت با برخی از
کودکان کار ساکن این محله نشان می دهد آن ها برای اینکه شب بتوانند به خانه
بر گردند باید ابتدا درآمد خود را به پدر بدهند و بعد وارد خانه شوند.
کودکان کار در ایران و جهان به یک آسیب اجتماعی جدی تبدیل شده اند اما از
سوی دیگر به دلیل رشد مشکلات اقتصادی و اجتماعی در جوامع، دولت ها نه تنها
نتوانسته اند ازآمار کودکان کار بکاهند بلکه هر ساله به جمعیت کودکان کار
افزوده می شود به شکلی که طبق آمار سازمان بین المللی کار در حال حاضر 215
میلیون کودک بین 5 تا 14 سال در کشورهای مختلف جهان مشغول کار هستند.
البته این آمارهای بین المللی تنها شامل آمارهای رسمی می شوند که کشورهای
عضو این سازمان در اختیار آن قرار می دهند و به اعتقاد کارشناسان آمار
کودکان کار در سطح جهان می تواند باتوجه به گستردگی فقر در کشورهای پر
جمعیت جهان همچون هند، برزیل و کشورهای قاره آفریقا چندین میلیون نفر بیش
از این باشد. همچنین طبق آمارهای سازمان بین المللی کار، 4.70درصد کودکان
کار در سطح جهان به کشاورزی، 3.8 درصد به کار در کارخانه و تولیدی،2.8 درصد
به شاگردی و پیشخدمتی در رستوران، 5.6 درصد به خدمات شهری، 8.3به حمل و
نقل و 9.1به کار ساختمانی اشتغال دارند.
در ایران به دلیل بی توجهی مسئولان به این آسیب اجتماعی جدی تاکنون پیمایش
ملی و هدفمندی روی کودکان کار در سطح کشور انجام نشده است و تنها آماری که
از تعداد کودکان کار ارائه شده مربوط به سال 1385 است که از سوی مرکز آمار
ایران گزارش شده و طبق آن جمعیت کودکان کار در کشور یک میلیون و 700 هزار
نفر است. آماری که به اعتقاد کارشناسان طی 7 سال گذشته و باتوجه به افزایش
مشکلات اقتصادی در ایران باید به بیش از 2 میلیون نفر رسیده باشد. از سوی
دیگر و در یک جمع بندی دیگر برخی از کارشناسان آسیب های اجتماعی باتوجه به
جمعیت سه میلیون و 600 هزار نفری کودکان بازمنده یا ترک تحصیل کرده کشور،
معتقدند جمعیت کودکان کار کشور حداقل باید بیش از سه میلیون نفر باشد.
جمعیتی که بررسی یکی از نهادهای حمایت از حقوق کودکان نشان می دهد بیشتر
به کارهایی مانند دست فروشی، کار در کارگاه های زیر زمینی و تولیدی های کفش
و پوشاک، کوره های آجرپزی، کارهای فنی و ساختمانی مانند تراشکاری و
میکانیکی و البته در شهرستان ها به کشاورزی مشغول هستند. همچنین شهرهای
تهران، مشهد، کرج ، شیراز، اصفهان، خرم آباد، سنندج و اهواز بیشترین تعداد
کودکان کار را در کشور دارند.
بررسی که روی جمعیت کودکان کار در تهران صورت گرفته نشان می دهد 42 درصد
کودکان کار در تهران مهاجران شهرهای دیگر، 20 درصد بومی تهران و 38 درصد هم
مهاجران افغانی و پاکستانی هستند. همچنین 78 درصد این کودکان پسر و 22
درصد دختر هستند و از بین این کودکان برخلاف تصور عمومی تنها 10 درصد
والدین خود را از دست داده اند و 90 درصد آن ها با خانواده زندگی می کنند و
این یعنی پدر و مادرشان آن ها را مجبور به کار می کنند یا شرایط مالی
خانواده آن ها به شکلی است که ترک تحصیل کرده و کار می کنند. این کودکان به
صورت میانگین و بسته به سختی کاری که انجام می دهند ماهانه بین 100 تا 150
هزار تومان درآمد دارند.
فقر و نابسامانی اجتماعی ریشه کار کودکان
پژوهشی که از سوی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی انجام شده نشان می
دهد از عوامل بروز کودکان کار و خیابانی مسائل اقتصادی شامل فقر، توزیع
ناعادلانه ثروت، شکاف بین طبقات اجتماعی، افزایش هزینه های زندگی و کاهش
درآمد، بیکاری پدر و بیماری و هزینه های درمان است. در کنار این موارد بروز
و افزایش مشکلات و آسیب های اجتماعی هم به معضل کار کودکان دامن زده است
به شکلی که در بسیاری از مواقع می توان ریشه کار کودکان را در اعتیاد، جرم و
بزه در خانواده، در زندان بودن پدر، خشونت علیه کودکان، مهاجرت از روستا
به شهر و از کشوری مانند افغانستان به ایران و مواردی از این دست دنبال
کرد.
سعید معید فر رئیس پیشین انجمن جامعه شناسی ایران معتقد است عدم مدیریت
صحیح آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی از دلایل اصلی گسترش کودکان کار است و می
گوید:« امروز تقریبا استراتژی مشخصی برای مبارزه با ناهنجاری‌ها، آسیب‌ها و
فقر و حل معضل کودکان کار وجود ندارد.»
به اعتقاد کارشناسان کودکان کار به دلیل شرایط کار و خانواده به شدت آسیب
پذیر هستند و با مشکلات روحی، جسمی و اجتماعی متعددی رو به رو می شوند. آن
ها کودکانی هستند که زودتر به سن بلوغ می رسند و بزرگ می شوند، از نظر جسمی
در معرض خطر و حوادث هنگام کار هستند، دچار فشارهای روحی،عصبی، پرخاشگری،
ترس و استرس هستند و افرادی درونگرا می شوند که به کسی اعتماد ندارند.
همچنین این کودکان از یک سوی مورد خشونت و سو استفاده قرار می گیرند و از
سوی دیگر با حس ترحم و دلسوزی رشد می کنند. به اعتقاد کارشناسان کودکان کار
معمولا با رشد جسمی و روحی طبیعی و البته تحصیلی در زندگی خود رو به رو
نمی شوند و به همین جهت باید از سوی دولت ها مورد حمایت های اجتماعی و
قانونی قرار گیرند.
قوانین در مورد کار کودکان چه می گوید؟
در چندسال گذشته، بسیاری از کشورهای جهان خود را با تصویب قوانینی متعهد
به مبارزه با کار کودکان کرده‌اند اما عملا قدم های اجرایی محکمی برای
جلوگیری از کار کودکان برنداشته اند. براساس ماده 138 تعهد نامه سازمان
جهانی کار، ممنوعیت کار برای کودکان تا سن 15 سالگی تعیین شده است. در ماده
79 قانون کار در کشور هم « به کارگماردن افراد کمتر از 15 سال تمام در هر
نوع بنگاه، واحد تولیدی، کارگاه و هرچه در آن کار و اشتغال باشد، ممنوع
است.»
اما این قانون درحالی از دهه 60 درکشور مصوب شده است که در قانون ضمانت
اجرایی چندانی برای آن دیده نشده است و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به
دلیل گستردگی مسئولیت اقدامی برای جلوگیری از کار کودکان انجام نداده است.
چندی پیش مسئولان وزارت کار اعلام کردند که برای نظارت بر بچه‌هایی که در
کارگاه‌ها فعالیت می‌کنند نیرو در اختیار ندارند.
همچنین در قوانین کلان کشورمانند برنامه های توسعه هم در چند سال گذشته
هیچ توجهی به کار کودکان نشده است. از سوی دیگر به دلیل محدودیت های حرکت
های مردمی و غیردولتی در کشور از این جهت هم انجمن های چندانی برای حمایت
از کودکان کار وجود ندارد. بیشتر این انجمن ها در تهران متمرکز هستند و
باتوجه به محدودیت های امکاناتی و مالی نمی توانند تعداد زیادی از کودکان
را تحت پوشش خود داشته باشند. در حال حاضر تعداد انجمن های حمایت از کودکان
کار در کشور تقریبا به تعداد انگشتان دو دست است. طبق آمارهایی که از سوی
انجمن های حمایت از کودکان کار در تهران ارائه شده در حال حاضر حدود 10 تا
12 هزار کودک کار در تهران تحت پوشش حمایت های این انجمن ها قرار دارند و
خدمات بهداشتی، روان شناسی، حقوقی، تحصیلی- آموزشی و تغذیه ای دریافت می
کنند.
علی بنی هاشمی مدیر داخلی جمعیت دفاع از حقوق کودکان کار و خیابان که در
محله پاسگاه نعمت‌آباد مستقر است، چندی پیش گفته بود:« در این مرکز تلاش می
شود تا ضمن سواد آموزی به کودکانی که از تحصیل باز مانده‌اند، خدمات
مددکاری نیز ارائه
شود.»
او گفته بود روزانه بیش از 100 کودک از خدمات این مرکز بهره می‌گیرند و 400 کودک به ما مراجعه می کنند.
آمارهای نگران کننده از کودکان کار در کشور نشان می دهد که 10 درصد
کودکان کار کشور به دلایل شرایط زندگی در سن نوجوانی و جوانی جذب گروه های
بزهکار می شوند و به کارهایی همچون فروش مواد مخدر و جرام دیگر رو می
آورند. 10 درصدی که حتی با آمار یک میلیون و 700 هزار نفری سال 1385 حدود
170 هزار نفر می شوند.
